تعمیمِ واقعیت ها

[دسته بندی: مقاله]

درباره ی حوزه های واقعیت و تعمیم واقعیات

 

واقعیت چیست؟ اگر از این منظر به آن نگاه کنیم که هر چه در هبوطِ اولیه ی انسان اتفاق می افتد و هر چه نسبت است و نتیجه در این حیطه می شود واقعیت؛ پس "واقعیات"ی که ما از آن صحبت می کنیم شاملِ هر چه برساخته ی انسان هست نیز می شود. پس دنیای مجازی و مجاز نیز طبعاً می رود ذیلِ واقعیات. شرحِ این پرسش برمی گردد به پژوهشی که من بابِ تعریفِ معنا در عالمِ مجازیِ بازی های رایانه ای داشتم. آن جا این سؤال مطرح می شد که "معنا در بازی های رایانه ای چگونه استحضار می شود؟" و اولین پاسخی که می شد به این داد ربط ش به دنیای واقعی داشت؛ پس پیش از هر چیز بایستی این مسأله فهم می شد که "واقعیت چیست؟". توفیرِ دنیایی که ما در آن زنده گی می کنیم و اتفاقات ش را "واقعیت" می پنداریم با دنیایی که در یک بازیِ رایانه ای با آن مواجه یم یا و دنیایِ تصویریِ فیلم ها یا دنیایِ کتبیِ درون یک نوشته  چیست؟ که اگر پیش فرضِ "معنا مدلولی است از واقعیت" درست باشد، هر دنیایی نیز دارنده ی واقعیاتی و پس مشمولِ معنایی.

چه چیزی به اتفاقاتِ زنده گیِ ما اطلاقِ "واقعیت" می دهد؟ کدام عنصرِ مشترکی در تعریفِ یک چیز به "واقعیت" نقش دارد؟ دردِ جسمی اگر یک واقعیت است، آیا مشکلاتِ روانی نیز واقعیت محسوب می شوند؟ تصادفِ یک ماشین اگر یک واقعیت است، تخیلِ یک تصادف نیز یک واقعیت است؟ ... و در پیِ این گسیخته گیِ تعریف، پس تفاوتِ این واقعیات در چیست؟ که مثلاً ارتکابِ یک جرم، واقعیتی می شود مشمولِ تنبیهِ قضایی و فکر کردن به یک جرم و پرورش ش در ذهن نه. یعنی که اولی از دومی واقعی تر؟ یا چه؟

فرضِ مسلمِ دنیایِ فلسفی ادراکِ ذهنی است. یعنی چیزی واقع است که در ذهن واقعی بیاید. رنگِ اشیاء، کیفیتِ ابژکتیو و مسأله ی زیبایی شناسیِ آن همه واقعیاتی است برساخته ی ذهن. که تا مغز فرمانِ به بودن ش ندهد، بود نمی شود. مثالِ واضح ش مسأله ی "دیوانه"گی است. برای یک دیوانه واقعیت شکلِ دیگری دارد، یا به تر است بگوییم واقعیتِ دیگری وجود دارد. و خب از آن طرف ش را هم که بگیریم می شود مسأله ی اکثریت و اقلیت. حالا فرض کن همین اقلیتِ دیوانه، اکثریتِ قاطعِ یک ملت باشند، آیا آن موقع نیز فرضِ درستی و نادرستی ِ واقعیات همینی می شود که هست؟ پس اول این که واقعیت مشمولِ تکثر است. واقعیات زیادی مابه ازایِ افراد و ادیان وجود دارد. و ثانیاً مسأله ی "واقعیت"، مسأله ی ادارکی است و نه مسلمی یگانه. در تصادفِ دو ماشین، واقعیت تصادف نیست(که همین را هم اگر به دویست سال پیش برگردانیم واقعیتی دیگر می شود)، بل که تفسیرِ ماجرا یک واقعیت است. اتفاقات به خودیِ خود یک واقعیت نیستند، بل که تفسیرِ آن هاست که یک واقعیت را پدید می آورد.

این جوری حساب ش را کنی، هر کدام از مجراهایِ پیام و ارتباط(رسانه ها)، دربردارنده ی مجموعه ای از واقعیات ند. واقعیاتی که با کنترلِ درست می شودشان به هم گرایی حداکثری رساند. حالا این طبقه بندیِ "واقعیات" به مثابهِ دنیایی، کدام است؟ در موردِ رسانه ها، من به این دو شق برخورده ام: دنیایِ حقیقی و دنیاهایِ مجازی؛ که دومی خود به دو دنیایِ "واقعیت نرتولوجی" و "واقعیت لودولوجی" تقسیم می شود.

 

*

سه حوزه ی واقعیت

غرض م از واقعیت حقیقی واقعیتی است که نتایجِ دسته اولی دارد؛ یعنی واقعیاتِ هبوط اولیه. فرض این که دنیایِ اولیه ای که ما در آن هبوط کرده ایم(به معنایِ اسلامی اش یا هایدگری اش، هر کدام)، شاملِ نسبت هایی است که ما این نسبت ها را حقیقی می نامیم. کارِ خدا بوده یا بیگ بنگ، دعوای م سرِ این نیست، مسأله این جاست که هر اتفاقی در این دنیا مشمولِ برآیندی می شود که این برآیند را نتیجه گویند. یک تبر بردار، بزن وسطِ کاپوتِ ماشین ت، این یک واقعیت است. یک سوزن بردار، بزن سرِ انگشتِ سبابه ات، خونی که از آن بیرون می زند یک واقعیت است. ... و مابقیِ نسبت ها. این که حالا این "حقیقت" که می گویم چه نسبتِ زمینی یا آسمانی دارد، چه قدر حکمی و چه قدر اتفاقی دعوایِ نوشته ای دیگر است.

حالا یک دنیایی ذیلِ همین دنیایِ حقیقی جاری است و آن دنیایِ "مجازی" است. چرا مجازی؟ چون حقایق ش تنظیم شده توسطِ انسان است. پشتِ رولِ یک فوردِ Need For Speed هیچ کس از زیر گرفتنِ اشیاء نمی ترسد. کشته شدنِ آدم ها در بازیِ Mafia یا زخم برداشتنِ Max Payne هیچ کس را تحتِ تعقیبِ جزایی قرار نمی دهد(هر چند قوانین را جزو حقایق نمی شود گرفت). این دنیا را من دنیایِ مجازی خطاب می کنم. عمده دنیاهایی که ذیلِ این عنوان قرار می گیرند را می شود در دو دسته درآورد: واقعیات نرتولوجی، واقعیات لودولوجی.

نرتولوجی یعنی واقعیتی که یک گوینده دارد و یک گیرند، واقعیتِ روایی. درگیریِ با این واقعیت به طریقِ منفعلانه است. مفعول نشسته ای پشتِ میز یا جلوی تلویزیون و نوشته یا تصویرِ جاری را می بینی. این شکلِ از واقعیات نتایج شان و نسبت هاشان فقط و فقط یک شکل دارد و آن هم از طریقِ منبر به مخاطب منتقل می شود. مخاطب هیچ تصرفی در پذیرش یا عدمِ پذیرشِ واقعیات ندارد. واقعیات این حوزه شکلِ روایی دارند و اثرشان را هم با تعریفِ واقعیات شان می گذارند:

• تو اگر از زیرِ بته ی یک کره ی دیگر درآمده باشی و بعد با یک سفینه ی فضایی فرستاده باشندت زمین و روی سینه ات یک اسِ یغور حک شده باشد، می شوی یک ابرقهرمان و وظیفه ات این که از جانِ آدم ها حفاظت کنی!

یا امثالِ این قصه گویی ها. به هر سبک و از هر دوره ای هم که می خواهد باشد. رئال و سوررئال و هر چه. این ها واقعیاتی اند که می توانند واقعیاتِ دنیایِ حقیقی را نادیده بگیرند و هیچ کس هم خفت شان نخواهد کرد. مهم این است که زمینه ی رواییِ خودت را انتخاب کرده باشی(رئال، فانتزی، یا چه) و بعدی طبقِ همان واقعیات را روایت کنی. در این دنیا ممکن است گلوله ی آر.پی.جی چاره ی یک انسان را نکند. مهم نیست. کسی نمی گوید این نشدنی است. بل که حینِ تخمه شکاندن، طرف را تشویق هم می کنند که مثلاً لوله ی یک تانک را می گیرد و آن را پرتاب می کند.

واقعیتِ دیگر، واقعیتِ لودولوجی است. واقعیتی که با کشف و حلولِ ثانویه تؤامان است. البته در دنیایِ روایی هم به نوعی حلول و هبوط داریم، منتها آن حلول و هبوط مدام در حالِ شیفت(جابه جایی) است و درضمن منفعلانه، اما حلول در واقعیتِ لودولوجی بر اساسِ توهمِ آزادی و تعامل است. در این شکل از واقعیت، فرد از دنیایِ حقیقی هبوط می کند(اختیاری) در دنیایِ بازی یا سیمولیت. با پیش رفتن و کنترلِ آواتار واقعیات را درک می کند و دستِ آخر به معناهایی می رسد که تحتِ شعاعِ واقعیات بازی بوده. ... اثرگذارترین شکلِ واقعیتِ مجازی همین شکل ش هست.

 

*

تعمیم واقعیات

اما چیزی که از این سه دنیا خطرناک می زند خلط و تعمیم شان است. هر دنیایی به مثابهِ یک مجرایِ معنایی است. حال اگر این دنیاها با هم خلط شوند، اگر واقعیاتِ هر کدام به دیگری تعمیم داده شود، مسئله شکلِ دیگری پیدا می کند و از یک تجربه ی معنایی به از هم گسیخته گیِ معنایی تبدیل می شود. فرض کنید قوانینِ بازیِ جی.تی.آ با واقعیتِ حقیقی خلط شود. اتفاقی که می افتد چیست؟ همین طور باقیِ واقعیات. تعمیمِ قوانینِ فیلمِ اسپایدرمن به دنیای واقعی چیست؟ یا ایکس من، یا پانیشر یا هر کدام. اما درعینِ حال این محکم ترین ابزارِ اثرگذاریِ رسانه نیز هست. هر رسانه ای می خواهد با تمثیلِ واقعیات ش، معناهایِ (و واقعیت های) دنیایِ دیگر را تحتِ تأثیر قرار بدهد. این تلاشی است که هنرمند و نویسنده می کند. گنگی و دست و پاگیریِ حرف های ش را در قالبِ داستان و هنر می زند و اثرش را از دنیایِ حقیقی طلب دارد. و این مسأله خاصه زمانی جدی تر می شود که ادعا، شبیه سازیِ دنیایِ حقیقی بوده باشد، یعنی "رئال" در واقعیت نرتولوجی و "سیمولیت" در واقعیت لودولوجی. هر چه لافِ شبیه بودنِ واقعیاتِ دنیای مجازی با دنیایِ حقیقی بیش تر باشد، این تعمیم واقعیات نیز شدت بیش تری می گیرد. 

تعمیم دنیاها ابزاری است ادارکی که می تواند تأثیرات متعارضی بگذارد. این که چه کسی پشتِ رولِ رسانه نشسته است و سنتِ آن رسانه چیست، تا حدودی مشخص کننده ی دامنه ی این تأثیرات می تواند باشد. همین.

 

               

طی‌نوشت‌های سفرِ کرمان/ 22 تا 25 مهر 92

[دسته بندی: روزنگاره ها] 

 

هر سفری به واسطه‌ی معمول بودن‌ش، بخشِ مسلمی از زنده‌گیِ آدمی است که اگر یک روز، ننشینی و شرح‌ش را برایِ خودت معلوم نکنی و یادش را مرور نیاری، می‌شود لحظات مرده‌ی از دست رفته؛ برای همین هم بایسته است که بعدِ هر گذری از عالم چیزی هر چند مختصر از آن بنویسی و میلِ ارزشِ گذاریِ خودت را بر واقعه‌ی رفته بگذاری تا کشف کنی معنای رفته‌ها را، تا کشف کنی خودت را در رفتار و قضاوتِ امکانِ بگذشته. ... و این طی‌نوشت‌ها  نیز یکی است از این قبیل:  

 

*

22 مهر. شیراز.

ساعتِ شش، به جایِ هشت از دانش‌گاه زدم بیرون. نمازم را همان دانش‌گاه خواندم و راهِ ترمینال را پیش گرفتم. توی رفتن معطل کردم و سواره پیاده ساعت هفت‌و‌نیم رسیدم ترمینال. بلیط را گرفتم، کمی جلوی باجه‌ی یکی از تعاونی‌ها "تام‌و‌جری" نگاه کردم و بعد شروع کردم به پرسه زدن در ترمینال. سالنِ 2، سالنِ 3، سالنِ 1. انبار، سرویس بهداشتی، کافه. مغازه‌های دو وجبیِ دورِ سالن‌ها. مردِ آرام و غم‌گینی که توی نیم‌چه کیوسکِ خودش، خط می‌نوشت و چهره حک می‌کرد رویِ تکه‌چوب‌های اریب بریده‌ی پاسویچی، با پیرهنِ اتوکشیده‌ی راه راهِ سفید و سرخ آبی و یک شلوارِ جینِ آبی. منتظرِ یک نفر که با کلی وراجی از او بخواهد که یک "دوست‌ت دارم معصومه"ای برای‌ش بنویسد و یک قلبِ 4 میل در 4 میلی هم برای‌ش رویِ آن تکه چوب حک کند و حلقه بیندازد و زنجیر اضافه کند و کارتن پیچ کند و کادو بگیرد و ... دوهزار تومان از پس‌ش  -باچانه و بی‌چانه- به جیب بزند.

آدم‌های ترمینال، بی‌اداترین آدم‌های یک شهر به نظرم آمده‌اند همیشه. هر فکلی هم که می‌خواهد به سرشان باشد، باز آن حسِ غربت و سفر، یک جایی از هیکل‌شان لکه مانده و ول‌کن‌شان هم نیست، مثلِ  کوالایی که هنگامِ خواب تنه‌ی درختی را گرفته باشد. ترمینال همیشه برای‌م غم‌گین آمده. بیش‌تر از قبرستان و بیمارستان و هر "ـِستان" ِدیگر. دلیل‌ش را نمی‌دانم درست فهمیده باشم یا نه، اما به نظرم این است که ترمینال مشخص‌ترین مکانِ جدایی است. آدمِ توی ترمینال و قصدِ سفر کرده، از غربت هم که عزم کرده باشد، باز دارد از چیزی جدا می‌شود. ... و به نظرم جدایی از "غربت" هم حتی غریب است.

آدم‌های تویِ ترمینال کم‌تر حوصله‌ی هم را دارند. خسته‌اند، دل‌گرفته‌اند و هر چه هم که بخواهند خند روی لب بنشانند، باز چیزی از ادراکِ مغمومِ درون‌شان نمی‌کاهد. من خودم بارها تجربه‌ی گریستنِ بعدِ در جاده افتادن را داشته‌ام: وقتی از فسا می‌رفتم تبریز که دانش‌جو شوم، توی اتوبوس گریه کردم؛ وقتی از تبریز تصفیه حساب کردم و برمی‌گشتم فسا که خبرِ انتقال‌م به شیراز را ببرم، گریه کردم. وقتی از مدینه جدا می‌شدم و می‌رفتم مکه، گریه کردم. وقتی از مشهد خداحافظی می‌کردم و برمی‌گشتم شیراز گریه کردم. گاهی حتی وقتی مسیرِ 140 کیلومتریِ فسا-شیراز را گز می‌کردم، گریه کردم و هنوز هم بعضِ وقت‌ها ... . نمی‌دانم این چه درسی دارد که آدم بایستی مدام جدا شود از هرچه. وصالِ هرچیزی را در این عالم انگار به بهایِ فراقِ چیزی دیگر گذاشته‌اند. و این غم‌گین است. ناجور هم غم‌گین است.

وقتی از فسا می‌رفتم استهبان که مستند بسازم بغض کردم. وقتی از استهبان برمی‌گشتم فسا که کار را بنویسم بغض کردم. هر کندنی غم‌گین است. هر چند به‌جا باشد و به‌حق باشد و به‌سزا باشد و به‌خیر. هر چند که توصیه شده باشد از جانبِ رسولانِ خدا حتی. از خاصیتِ قلبِ آدمی که نمی‌شود فرار کرد دیگر. برای نااهلانِ روزگارِ بگذشته‌ام نیز دل‌م گاهی تنگ می‌شود. ... برایِ خودِ سابق‌م حتی. ... بگذریم.

 

*

بیست‌و‌سوم. شب. در راه.

شبِ قبل، راننده سه مسافرِ اضاف سوار کرد؛ اتوبوس وی.آی.پی بود. یکی از حقوقِ یا به‌تر است بگویم شرایطِ ویژه‌ی اتوبوسِ ویژه این است که از کلِ فضا آدم‌های کم‌تری استفاده کنند. یعنی صرفاً بحثِ صندلیِ تخت‌شو و دسته‌ی میز دار نیست؛ یک بخش‌ش حرفِ این است که یک اتوبوسِ 46 یا 48 نفره، بشود 21 نفره و فضاهای منفیِ اتوبوس بیش‌تر باشد. بحثِ آرامش است اصلاً بخشی از آن؛ هیچ ربطی هم به سرمایه داری و حقِ ویژه و این چیزها که محکوم‌ش می‌کنند ندارد. کشورِ کمونیستی که نیست؛ اسلامی است. هر که بیش‌تر می‌پردازد، به‌تر می‌برد. اسبِ خودِ امیرالمؤمنین هم مشمولِ این قاعده بود. همین چیزهای به ظاهر کوچک و بی‌ارزش و قابلِ گذشت، گذشتنی‌های کلانِ یک ملت را معلوم می‌آرد. وقتی تو از گذرا بودنِ سختیِ یک اشتباه گذشتی، دیگران هم می‌گذرند؛ آن‌گاه آن نامیمون تبدیل می‌شود به فرهنگِ رایج. و رایج را دیگر نمی‌شود به این راحتی‌ها از میدان به در کرد. نقلِ آن اتوبوس و آن روز نیست، نقلِ مشابهِ خیلی از آدابِ ماست. من خواب‌گاه هم که بودم بر طبقِ همین گزاره رفتار می‌کردم. ترمِ سه، یک هم‌اتاقی گیرمان آمد که سهمِ تخسیِ ناجور زیادی برده بود. پنج ماه را با این بابا سر کردم. آخرِ ترم، روزِ خداحافظی، زمانی که به خیالِ خداحافظی آغوش باز کرد، توی گوش‌ش گفتم: "آن‌ها که بیش‌تر دوست‌ت دارند، بیش‌تر به پر و پایِ بدکرداری‌ت می‌پیچند، منتها چون برایِ من هیچ ارزی نداشتی، چیزی بارت نکردم" ... و رفتم. سیاقِ آن رفتارِ من، "این نیز بگذرد" بود؛ در حالی که این بدسیاقی است واقعاً. درست است که آدم نمی‌تواند هر چیزی را درست کند، اما گذر از هر چیز که نتوان درست‌ش کرد "بی‌غیرتی" می‌آورد. آدمِ بی‌تفاوت، یواش‌یواش بی‌غیرت می‌شود. تنها به چیزهایی اهمیت می‌دهد که با رفاهِ او در ارتباط است و این اندک‌اندک آدم را تبدیل به موجودی می‌کند که جز "به ترس از منفعت" هیچ کلامی نمی‌گوید و از پسِ این آدمی در می‌آید که اصلاً "زترس از منفعت" هیچ نمی‌گوید. یعنی نوکرپیشه. و چنین بودنی در برابرِ این مسأله که "منفعت" ربطی به "حق" ندارد اصلاً هیچ است.

... و حالا فرض کن اتوبوسی که به نادیده گرفتنِ این سهمِ قانونی-با سوار کردنِ سه مسافرِ اضافه و نشاندنِ آن‌ها روی پله‌های وسط اتوبوس- هیچ اعتراضی نکند، آن‌هم تنها و تنها از ترسِ این که مباد خودش را هی کنند. ... مسخره‌ترین اتفاقِ اجتماعی‌ای که می‌تواند در یک مملکت اتفاق بیفتد، این‌طور نیست؟ ... و این اتفاق مسخره افتاد. سه تا مسافر هشت ساعت نشسته و ایستاده و در صحبت و در رنج، بی‌صندلی سر کردند. و دیگران نه به نادیده گرفتن سهمِ خود اعتراضی کردند و نه به بی‌عقلیِ اینان، و نه به محبت پیش‌نهادی برای رفعِ سختیِ آنان. برای این آخری کافی بود که تنها اجازه دراز کشیدنِ کف اتوبوس مِن جانبِ مسافرها داده شود، اما هیچ. اگر رضایت این کار را هم داشتند، بی‌رغبتیِ آدم‌ها نسبت به هم جلویِ آن‌را می‌گرفت.

... و من چشم بر هم ‌بستم و -مثلِ احتمالاً باقی- با خود گفتم که "این ربطی به من ندارد". ... راستی عیدِ قربان بود!

 

*

23 مهر. کرمان.

بگذریم از این که بعدِ رسیدن تا 12.5 ظهر خوابیدم. این همه از عاداتِ زیستی شده دیگر. اگر مجبور نباشم، شب بی‌دار و صبح خواب‌م. ... بگذریم. برنامه‌ی عصر که مقدماتِ رفتن به عروسی بود این‌جور پیش رفت که همه لباس‌هاشان را آماده کردند، کفش‌هاشان را برق انداختند و قرارِ حمام اگر با تن‌شان بود، حمام رفتند. موها را شانه زدند، لباس‌ها را اتو کشیدند و طرف‌های ساعتِ 4 خانم‌ها رفتند آرایش‌گاه. که  این آرایش‌گاه رفتن خانم‌ها هم همیشه برایِ کلاهِ زیبایی‌شناسی‌ام قصه‌ای بوده. حضرتِ خانم می‌رود می‌نشیند توی آرایش‌گاه و طبقِ نوبتی که از پیش گرفته پشتِ صندلیِ آرایش جاگیر می‌شود و یک ساعت (اگر آرایش خیلی سنگین نباشد) سر و کاکل ور می‌زند و رنگ و ماتیک اضافه. خب این مسلماً واقعِ ماجرا نیست، چون مرا تا به حالِ به آن داخلِ مرموز راهی نبوده، اما تردستیِ حضراتِ آرایش‌گر را که دیگر بعدِ آرایش دیده‌ام؛ جوری است که آدم خویشِ خود را نمی‌شناسد. آشنا می‌رود داخل، غریبه بیرون می‌آید. بعضِ این رنگ و روغن‌ریزی‌ها که دیگر جوری است که آدم حسِ دادائیسم پیدا می‌کند. دادا هم اگر نباشد، یا اکسپرسیونیسم است، یا آبستره یا در به‌ترین حالت‌ش گوتیک. از گوتیک که دیگر کم‌تر نیست، هان؟ موها روی هم سوار شده، شاخ‌ک‌ها بیرون زده، لب‌ها مشکی شده، زیرِ چشم‌ها سبزِ بادمجانی شده و الی‌آخر. آدم‌ها که من دیده‌ام، معمولاً اضافه چیزی دارند و لازم است بپیرایی‌شان. این که چند لایه دیگر هم به‌شان اضاف کنی دیگر خیلی ناجور است. کاش حداقل می‌فهمیدم این اقبالِ آرایشیِ اهلِ ایران زمین مِن حیثِ کدام زمینه‌ی زیبایی‌شناسی است. یا این آرایش‌گرها درس‌هاشان را کجا پاس کرده‌اند.

ساده‌گی به خودیِ خود زیباست. زینتی هم اگر قرار است به آدمی اضافه آید، بایستی در جلایی‌تر کردنِ جمالِ او باشد (و ایضاً جلال او شاید). اما این زینت‌ها که من می‌بینم و به نسل‌های بعد هم حتی این ذائقه دارد منتقل می‌شود، چیزی نیست که کیستیِ فرد را حفظ کند. تنها "باربی" بودنِ او را می‌خواهد ثابت کند. این ریخت آرایش‌ها، راست‌ش را بخواهید همیشه برای‌م یادآورِ لفظِ فاحشه بوده. هر وقت این کلمه را می‌شنوم، اول چیزی که به ذهن‌م متبادر می‌شود، زنی است در هیئتی آرایشی درست به سبکِ آرایش‌های ایرانی: زنی ماتیک کشیده، رنگ شده، عریان‌پوش، مملو از رنگ‌های تیزِ زننده. زنی که بخواهد یا نخواهد نمی‌تواند نشانی از مهربانیِ مادری داشته باشد(یا خواهری یا خاله‌گی یا عمه‌گی یا حتی مادربزرگی!). زنی منهایِ محبت. و خب این تقصیرِ من نیست که الگوهای آرایشیِ زنانِ این ملک با الگوهای ذهنیِ من از یک "فاحشه" جور آمده است. ورایِ این‌ها اصلاً مسئله‌ی آرایش-به این شکل- دارد یک تعریفِ جدید از زن می‌دهد.

... یک دخترِ دخترخاله‌ای دارم نیم‌وجب. به گمان‌م حدودِ هشت ساله. شبِ عروسی تویِ حیاط که ایستاده بودم و گرمِ گفت‌و‌گو، دیدم که یک دختربچه‌ی سفیدپوش با آرایشی غلیظ از کنارم رد شد، از پشتِ سر،  جمعِ ما را دور زد و آمد گوشه‌ی کت‌م را گرفت و شروع کرد به کشیدن. با خودم گفتم لابد باز یکی یک ریشی دیده و حالا می‌خواهد حسابی بچلاندش. سرم را پایین بردم تا ببینم حرف حساب‌ش چیست. بی‌اغراق بیست-سی ثانیه طول کشید که بشناسم‌ش. ... این جوری می‌شود آدم وقتی آشنای‌ش را بعدِ آرایش‌گاه می‌بیند خب!

 

*

چیزِ دیگری که بعدِ عروسی خیلی به چشم‌م آمد، آدابِ عروسی‌رسان بود. البته این ریخت‌ش را به خدا من هیچ‌جای دیگر ندیده بودم. با این که با عروس و داماد نسبت بگویی‌نگویی خیلی سرراستی دارم(یکی پسردایی و دیگری دخترخاله‌ام) اما تا به حال پیش نیامده بود که خُلقِ عروسی گرفتن‌شان را تجربه کرده باشم. توی این شهر، خیابانِ بعدِ عروسی انگار که تنها مالِ بابایِ جماعت عروس‌بران است. صادقانه احساس‌م را بگویم: این‌ها دیوانه‌اند. با سرعتِ صدتا سپر به سپرِ هم می‌روند و از هم جلو می‌زنند تا خودشان را به ماشینِ عروس برسانند. کل عرضِ خیابان را هم می‌گیرند. بعد یک‌هو یک‌شان گازش را می‌گیرد و پنج شش متر جلوتر دستی می‌کشد، ملت ترمزها را لگد می‌کنند. سریع می‌پرند پایین، صدایِ ضبط‌هاشان را می‌چسبانند، صندوق عقب را بالا می‌زنند و تویِ ترافیکی که درست کرده‌اند (باز هم خدا را شکر که نصفِ شب است) شروع می‌کنند به رقصیدن. دفعه اولی که کسی این کار را کردند، فکر کردم قرار است دعوا شود. من اگر پشتِ رول بودم حتم از معرکه فرار می‌کردم. نصفِ آدم‌های شبِ عروسی را توی گویی اصلاً نمی‌شناختم. همه از اقوام بودند اما هیچ‌کدام‌شان را تا به حال به چنین هیئتی ملاقات نکرده بودم. نمی‌دانم، شاید هم شگفتیِ این ماجرا به خاطرِ عقب‌مانده‌گیِ من باشد از عالم ... که سرم همیشه در کتاب بوده و ... بعد دوباره صندوق‌ها را سریع می‌بستند و صد-صد و بیست تا را تخته می‌کردند. چه قدر دل‌م می‌خواست جیم بزنم آن‌شب؛ آن‌هم نه از حیثِ ارزشی و شرعی، بل از ترسِ غوغایی که در آن افتاده بودم. به جانِ شما چندبار تا  "جیغِ بلند" رفتم. سردیِ شب هم که کارِ مثانه‌ام را ساخته بود ... بعدِ رسیدن به محفلِ بعدِ عقد و شام هم که عملاً با یک پارتیِ مختلطِ خانه‌واده‌گی مواجه شدم. چیزهایی دیدم آن‌شب،  که توی چهار سالِ دانش‌گاه هنر با آن پارتی‌های دانش‌جوییِ معروف‌ش ندیده بودم. فضایی دم کرده از عرقِ تن و رقصِ نور و دودِ مصنوعی و  نعره‌های دی.جی نام. تنها چیزی که کم داشت، مشروب بود و مواد و سکس. من با واقعیت، سرِ رودربایستی ندارم. حداقل در مقامِ نوشتن امتناعی از ماوقع‌م نیست. ... بعدِ آن هم با سلام و صلوات و عرضِ تبریک و دعایِ خیر و آرزویِ خوش‌بختی عروس و داماد را بدرقه کردند تا خانه‌شان(!)

اول چیزی که از این احوالات حالی‌م شده، عقده‌گشاییِ وابسته‌هاست. آدم‌های این روزگار به اسمِ شبِ عروسی هر ارزشی را دور می‌زنند و به خیالِ دل‌شان کارِ ثواب را هم انجام داده‌اند ... که دلِ عروس و دامادی را شاد کرده‌اند. اما این‌طور نیست. این‌جوری که من دیدم، عروس و داماد حتی تا هفته‌ها بعدِ عروسی‌شان هم وقت نمی‌کنند که به خودشان برسند. بنشینند فکر کنند و کمی از عظمتِ کاری که کرده‌اند سردر بیاورند. ... قبحِ ماجرایِ شبِ عروسی را هم اگر بخواهیم کنار بزنیم، از ضربه‌ی غفلتی که دامنِ عروس و داماد را می‌گیرد که نمی‌توانیم بگذریم. اصلاً همه‌ی این ارتباطِ نو شایسته‌ی مداقه است. دو تا آدم اختیار کرده‌اند که یک عمر را با هم سر کنند، به قولِ این مسیحی‌ها "در خوشی و ناخوشی ... برای همیشه"؛ اما آن‌قدر هیاهوی بی‌خود دورِ این ماجرا پدید می‌آید که انگار بی‌اهمیت‌ترین مسأله‌ی هر ازدواجی همین تفکر است. درست است که من کلاً آدمِ ضدحالی هستم اما این را هم می‌دانم که نسبت‌ها را شادی‌ها نیست که مستحکم می‌کند، بل که شداید و غم‌هاست که می‌آزماید و مورد سنجش قرار می‌دهد. حالا ما از همان شبِ اول می‌آموزیم به این دو تازه به هم رسیده که دنیا جز لعبی و قِری چیزی بیش نیست. داییِ من آدمی است که شدیداً به ماشین‌ش حساس است، آن‌وقت همین آدم، شبِ عروسی که تویِ آن واویلایِ عروس‌بران سپرِ عقب‌ش را زدند عینِ خیال‌ش نبود. این به پسرداییِ تازه دامادِ من می‌گوید که "پسر! سرخوشی، اصلِ زنده‌گی است ... ". غیر از این است؟

گیرم آن‌ها آدم‌های ارزشی‌ای نباشند و دل‌شان به این شعارهایِ درِ پیتِ امثالِ منِ مذهبی خوش نباشد، اما توی این عالم که زنده‌گی کرده‌اند و قوانین‌ش را چشیده‌اند ... پس چرا این جور خودشان را به خوشیِ دو آدم تحمیل می‌کنند؟ ... شاید بابتِ این که هر کس از این خوشی سهمی می‌خواهد. این‌جور اگر باشد، نشان از این دارد که خوشی جز شبِ عروسی نیست و پس "حجله، قتل‌گاهِ عشق است". حرفِ مفتِ افلاطون، الگویِ عینیِ خوش‌بختیِ خیلِ آدم‌های از این دست است. دنیا همه‌اش شکنجه، یک شب کویت. من هیچ‌وقت نتوانستم خوشی ِمیانِ هیاهوها را بفهم‌م. جز سردرد، از این دست خوشی‌ها عایده‌ای نداشته‌ام تابه‌حال. این هیاهوها، از حنجره‌ی هر برنده‌ی سیمرغ بلورین موسیقیِ فجر هم که باشد، جز دوریِ دل‌های آدم‌هایی که می‌توانند بی‌واسطه ورِ دلِ هم بنشینند و از مصاحبتِ هم لذت ببرند، چیزی ندارد. از سلام، طولانی‌تر، کلامی نبود که بینِ اقوامِ آن‌شب عروسی و این‌بار سفرِ من رد و بدل شود. بعضی‌ها را نوبت همان سلام و علیک هم نشد. این‌ها نشانه‌های خوبی نیست.

... می‌دانم که دیگر کسی حوصله‌ی این روضه‌ها که "شبِ قدر هم یک شب است و پس شبِ عروسیِ یک شب هم باید ..." را ندارد، اما بعضِ حرف‌ها، هر قدر هم تکراری باشند باز قدرشان همان است که بوده. پس "بله! شبِ عروسی یک شب است، اما شبِ قدر هم یک شب است" و "بله! با یک شب خیلی چیزها عوض می‌شود و تفاوت می‌کند" ... مثلِ تفاوتِ بخشوده‌گی یک آدم با نبخشیده شدنِ او، مثلِ عاقبت به‌خیریِ آدم با عاقبت به‌شریِ او ... من‌هم برای آن دو تازه عروس و داماد آرزویِ خوشی دارم و خیر، اما این چیزی از کیفیتِ از دست دادن‌های آن‌شب کم نمی‌کند. شاید بخش‌ش‌ها همه از آنِ خدا باشد و ما کاسه‌ی داغ‌تر از آش، اما پشیمانی که دیگر مالِ خودِ آدم است، نه؟ ... و شبِ عروسی، آن‌شب که آدم، عهدِ محبت با کسی می‌بندد که دیگر چیزی نیست که تکرار شدنی باشد ... هان؟

 

* 

اصلاً یکی از مشکلاتی که من با ازدواج دارم، همین وابسته‌های رسمیِ آن است. همین که گاهی آن‌قدر سهم‌طلبیِ دیگران از خوشیِ تو و این اتفاق زیاد می‌شود که آدم در سهمِ خودش شک می‌کند. در چنین مراسمی معمولاً اختیارِ آدم دیگر به خودش نیست. اگر گفتند بنشین، باید بنشینی؛ اگر گفتند برو و دستِ عروس خانم را این‌طوری بگیر و تویِ آن باغ این ریختی قدم بزن، بایستی طاعتاً ادا کنی. اگر گفتند برقص، بایستی تمامِ احترامِ این سال‌ها به خودت را کنار بگذاری و به دلیلِ بسیار مهم و منطقی و دندان‌شکنِ "شبِ عروسی بودن" قِر را هم توی کمر بریزی. اصلاً همه‌اش رقصیدن است. به سازِ خانه‌واده‌ی خودت، به سازِ خانه‌واده‌ی عروس، به سازِ اقوامِ وابسته و غیروابسته و انتفاعی و غیرانتفاعی و سببی و نسبی و آشپز و مدیرِ مراسمِ تالار و عاقد و عکاس و فیلم‌بردار و هر تحفه‌ی دیگری که فکر کنی. حتی در نسبتِ عشقیِ تو و هم‌سرت هم اظهارِ امر می‌کنند: "خب! حالا این‌جوری عروس خانم رو ببوس ... کیک رو تو دهن‌ش بزار ... دست‌ت رو دورِ بازش حلقه کن ... زانو بزن و انگشتر رو تو انگشتِ دوم از دستِ چپ‌ش بچپون ... ". اصلاً به تو چه؟ ... انگار که همه‌ی این واقعه تنها شوی‌ای است به مذاقِ دیگران. آدم یک‌لحظه، یک‌آن هم نمی‌تواند برایِ خودش باشد. شبِ حجله هم حتی بیش‌ترین نگرانی‌ات از پاسخ‌گوییِ دقیق به سؤال‌های احوالاتِ شبِ زفافی‌ات هست که فردا لابد خواهند پرسید. ... حال‌به‌هم‌زن است ... .

و این نسبتِ تازه را تنها مراسمِ شبِ عروسی و خان‌های ازدواج نیست که بُر زده. بعدِ آن خیلی لزوم‌های دیگر اعم از پاسخ‌گو بودن در انتخاب شغل، مدلِ ماشین، نمایِ منزل ... و حتی مدلِ مو و تمِ موبایل‌ت هم هست که بایستی "به‌روی‌چشم" گویان پی‌شان را بگیری.

... من با ازدواج و پیکربندیِ یک زنده‌گیِ تازه با کسی که دوست‌ش داری، هیچ مشکلی ندارم؛ منتها این ملزوماتِ بی‌خودِ زنده‌گی را نه می‌فهمم و نه تاب می‌آورم. ...

 

*

در کشفِ ماجرایِ ازدواج به دو مدل برخورده‌ام؛ یکی ازدواجِ عشقی و دیگری ازدواجِ وظیفه‌ای. عمده ازدواج‌هایی که دیده‌ام به همین دو مدل بوده‌اند. 

ازدواج عاشقانه یعنی ازدواجی که بدون توجه به "شخص"یت، با علاقه و محبت و کشش عاطفی پیوندش زده می‌شود وازدواج وظیفه‌ای یعنی ازدواجی که در سن افتاده‌گی، آدم‌ها بنا بر وظیفه‌ای اجتماعی، شخصی یا خانه‌واده‌گی انجام‌ش می‌دهند. در مورد اول رابطه مهم است و عاطفه؛ اما در مورد دوم چیزی که مهم است خودِ مسأله‌ی ازدواج به عنوان یکی از ملزومات اجتماعی است، که فرد وقتی به مقام‌ش می‌رسد می‌رود سراغ‌ش. در اولی خیلی سن و سال مهم نیست. حتی دیر و زودیِ ازدواج هم مهم نیست -این که چند سال عقد باشند و نام‌زد و کی ازدواج کنند-. مهم کششی محبت محور است که بین دو آدم شکل می‌گیرد و می‌تواند حتی خیلی مصلحت‌اندیشانه و حساب‌کتاب‌دار هم نباشد. لبّ مطلب: مهم در این صورت "عشق" است و نه "ازدواج". اما در مورد دوم مهم‌ترین همان ازدواج است. در این حالت یک چیز باید مسلم شده باشد و معلوم و آن‌هم شناختِ فرد است از خودش. آدم باید به جایی رسیده باشد که بداند کیست(حداقل در منظرِ خودش). خودش را اقل مِن حیثِ شخصیتی شناخته باشد. بداند چه می‌خواهد از زنده‌گی. از خودش نترسد. اختیار خُلق‌ش دستِ خودش باشد. جاافتاده باشد و الخ. ... و پس به مرحله‌ای رسیده باشد که آماده‌ی شراکت زنده‌گیِ فردی‌اش با کسِ دیگر باشد. این مورد می‌تواند عاشقانه شود و یا در همان سطح مصلحانه باقی بماند؛ منتها مسأله‌ی محوری این است که فرد با انگاره‌ی ازدواج جلو آمده و "الزامِ رابطه" برای‌ش پیش‌تر آمده تا "موردِ رابطه". یک‌روز از خواب بلند شده، دیده جسم‌ش رسیده، شغلی دارد، توی حسابِ بانکی‌اش چیزکی دارد و زیرِ پای‌ش هم وسیله‌ی رفت‌و‌آمدی، گفته برویم خواست‌گاری! (یا والدینِ محترم‌ش به این نتیجه رسیده‌اند). مسأله‌ی اولِ او "ازدواج" بوده و حالا مادر، خاله، خواهر و بقیه‌ی "عروس‌یاب"های عالم می‌توانند به او "مورد" پیش‌نهاد دهند و او از رویِ سایزِ چانه و حدِ حجاب و باریکیِ بینی و رنگِ پوست انتخاب کند. ... یا که عاشق شود؛ اما در هر صورت اصل این است که فرد "شخص"یت خودش را یافته باشد و صاحبِ "شخص" شده باشد.

در موردِ اول اما اگر فرد خودش را هم نشناخته باشد، در آیینه‌ی دیگری شناسانده خواهد شد و افتاده‌گیِ شخصیت دیگر خیلی مهم نیست. حالا دیگر مثلِ همه‌ی چیزهایی که با دیگری قرار است توی زنده‌گی به دست‌شان بیاورد، "شخص"یت‌ش را هم همین‌طور هم‌راه و در مسیر بازخواهد شناخت ... . این که کدام مدل به‌تر است، به من مربوط نیست.

 

*

25 مهر. کرمان.

اتفاقِ تازه‌ای از قلم نیفتاده؛ همان‌ها که شبِ عروسی اتفاق افتاد. ام‌شبِ "پاتختی" هم پیش آمد، منتها با شدتی کم‌تر(البته پیش‌آمد که نبود، بل‌که خیلی هم طبقِ برنامه بود). تنها چیزی که اضاف شد، این بود که وقت شد یک سلامی هم به آن‌ها که پیش‌تر نشد بدهیم و کمی هم اعصاب را استراحت. بزن و بکوبی مختصر. صرفِ آش. بریدنِ کیک و گرفتن عکسِ یادگاری. پیش از آن هم که اهدایِ هدایا. عروس و داماد هم که انگار شرم‌شان ریخته و با نسبتی که شرع براشان بریده حلال‌شده ورِ دلِ هم نشسته‌اند و توی گوش هم چیز می‌گویند.

چیزی که بعدِ آن غلغه‌ها یادِ دل‌م آمد این بود که چه‌قدر دل‌م برایِ پسرداییِ سابق‌م -که هم بازیِ کودکی‌های‌م بود و هم‌پایِ شیطنت‌های‌م- تنگ می‌شود. و چه‌قدر برایِ نسبتِ سابقِ خانه‌واده‌های دایی و خاله ... که عضوی از هر کدام مستقل شده و هر بار که مِن‌بعد قرارِ رفتن به خانه‌شان باشد، بایستی منهایِ کسی باشد (یا منهای کسی در هیبتی خاص). یادم آمد که چه‌قدر آرزو دارم که خوش باشند و خوش‌وقت. که حتی اگر بخت‌شان هم به خوشی نگذشت، وقت‌شان خوش بوده باشد و بابِ دلِ هم و برایِ هم و به واسطه‌ی محبتِ هم. ... که وقت را آدمی می‌سازد و بخت را خدا. لحظات را دریافتن کارِ آدمی است و طرحِ دنیا را ریختن، کارِ خدا.

... و بعدِ همه‌ی این‌ها، باز دل‌تنگی و بغضی که از تجربه‌ی دوباره‌ی ترمینال و سفر و خداحافظی برای‌م رخ می‌دهد. همین.

دانلود پی.دی.اف "طی‌نوشت‌های سفرِ کرمان/ 22 تا 25 مهر 92"

 

Silver Lining Playbook

[دسته بندی: درباره ی تولیدات فرهنگی]

اکثر فیلم هایی را که دوست دارم، دلیل موجهی بر این دوست داشتن شان نمی یابم. یعنی تا بخواهم بنشینم و به دلایلِ این دوستی نگاه کنم حداقل پنج شش بار از دیدنِ مکرر آن گذشته است. خیلی هاشان هم که اصلاً هیچ وقت به میزِ استدلال نمی رسند که بخواهند مورد قضاوت های ثواب و ناثوابی قرار بگیرند یا نه. واقعیت همین است که چیزی از آن خوش ت آمده، خوش ت آمده؛ لازم نیست که حتماً دلیلی وجود داشته باشد(هر چند همیشه وجود دارد). دوست داشتن سوایِ دانستن خوبی چیزی در بالاخانه یا اندرونی است. یک احساس است که هر بار با تکرارش تازه تر می شود. دوست داشتن چیزِ کهنه  شونده ای نیست. کدام فیلمِ سابقِ مورد علاقه تان هست که فقط به خاطرِ کهنه شدن ش از آن دست کشیده باشید. من بارها و بارها فیلم "افسانه ی 1900" را دیده ام، ولی هر هنوز برای م "دوست نداشتنی" نشده. یا مثلاً آژانس شیشه ای یا مثلاً کتابِ "من او"ی امیرخانی. ادبیات که دیگر اصل ش به قدمت برمی گردد. کیست که با تکرار، از مولانا خسته شده باشد و الخ.

از این بگذرم، ... و باز همان دلیلِ دوستی: نمی شود خیلی از این دلیل ها را گفت و هر وقت هم بعدِ مدت ها سَرِ این گفتن گرفته می شود به توجیه است، نه نقد. ... و خب حالا این قرارِ جملات من است با فیلمِ Silver Lining Playbook:    این یک کمدی درام عاشقانه است(حالا یعنی چه خدا می داند!). دو تا آدم دیوانه اند که به پست هم می خورند و در نهایت عاشق هم می شوند. یکی منفی نگریِ مزمن دارد که حاد شدن ش به خاطرِ خیانتِ هم سرش به اوست(مت با بازی بردلی کوپر) و دیگری هرزه گیِ رفتار که به خاطرِ فوت شوهرش و این که خودش را بابت این ماجرا مقصر می داند بروز می یابد(تیفانی با بازی جنیفر لارنس). یکی دیوانه شده چون هم سرش به او خیانت کرده و دیگری دیوانه شده چون هم سرش به خاطرِ توجه نکردنِ او به نیازهای جنسی اش دچار صانحه اس شده و مرده. یکی احساسِ خیانت دیده گی می کند و دیگری احساسِ خیانت کردن. حالا اینی که احساسِ خیانت کردن می کند، می خواهد به آنی که احساس مورد خیانت قرار گرفتن می کند کمک کند، ضمنِ این که دل ش هم پیشِ او گیر است. از طرفی فشار اجتماعی و در مضیقه قرار دادن های افرادِ پیرامونِ این دو من خاطرِ برچسبِ "دیوانه بودن" شرایطِ ویژه ای را در به هم پیوستنِ این دو فراهم می کند. بهانه می شود معامله-هم کارِ رقص به ازایِ رساندن نامه- و عشق پشت این پوشش شکل می گیرد. ... اما نکته ی فیلم این جاست که "همه ی آدم های فیلم دیوانه اند" به نوعی. پدرِ مت (که نقش ش را رابرت دنیرو بازی می کند) زنده گی اش را از طریق شرط بندی و قمار روی مسابقات فوتبال آمریکایی می گذراند(همین اولین دیوانه گیِ او)؛ او اعتقادات عجیبی در موردِ بالا بردنِ شانسِ پیروزیِ تیم های ش دارد، مثلاً نگاه کردنِ بازی در شرایط خاصی و با افراد خاصی و با آدابِ خاصی. مادر مت هم ... مادرها که اصولاً همه از دم دیوانه اند-به خاطرِ مهربانی شان- که هر چند لازم ترین دیوانه گیِ عالم است و به ترین شان، اما باز دیوانه گی است(این که مثلاً محبِ فرزندی باشی که محبِ تو نیست و الخ). برادرِ مت مدام اصرار دارد که خودش را به رخ برادرش بکشد و داشته های ش را در برابر نداشته های مت بگذارد. دوستِ مت که یک سیاه پوستِ دیوانه است و در تیمارستان با هم آشنا شده اند ...(لازم است بقیه اش را بگویم؟). رندی که حریفِ شرط بندیِ پدرِ مت است هم که دیگر یک دیوانه ی تمام عیار است که کلِ زنده گی اش را پای قمار گذاشته و جلویِ پدرِ مت با می خواهد با مادر او لاس بزند. دوستانِ برادر مت هم دو تا دیوانه اند که مت هنوز از راه نرسیده می پیچند به پر و پای ش که "تو دیوانه ای"، حال آن که برادرش هم پیش تر به شان تذکر داده که مت روی این حرف ها حساس است. هم کارِ سابقِ مت هم بعدِ هشت ماه که از آزاد شدن او از بیمارستان می گذرد و روان پزشک تأییدیه سلامت او را امضاء کرده و دادگاه هم او را رها کرده باز از دیدن او می ترسد و با نزدیک شدنِ او به خود شروع می کند به داد و فریاد کردن. یک بچه مدرسه ای هم توی محل راه افتاده دنبال مت که درباره ی "دیوانه بودن" برای درس ش از او مصاحبه بگیرد. آخر از همه هر که خودِ تیفانی است و مت که دیوانه اند. پدر و مادرِ تیفانی هم دیوانه اند. هم کاران سابق تیفانی هم دیوانه اند. دوستِ مت و هم سرش که خواهر تیفانی باشد هم دیوانه اند. شوهرِ مرده ی تیفانی دیوانه بوده. آن معلمِ تاریخی که با نیکی هم سرِ سابق مت زیر دوش بوده هم دیوانه است که وقتی که مت می رسد سروقت شان به جای این که فرار کند می گوید: "به تر است از این جا بروی"! پلیسِ داستان هم دیوانه است. حتی روان پزشکِ مت هم یک جورهایی دیوانه است ... اینان همه دیوانه اند و تازه وقتی به انواعِ دیوانه گیِ این ها نگاه می کنی، می بینی که دیوانه گیِ مت و تیفانی از همه کم تر است و اتفاقاً بی خطرتر. این جوری فیلم می گوید که: "همه ی ما دیوانه ایم"، اما "دیوانه گیِ مت و تیفانی قشنگ است" ... و این حرف یکی از چیزهایی است که این فیلم را دوست داشتنی می کند. همین.      

آیاتِ آن لاین

[دسته بندی: روزنگاره]

رسول یعنی رسانه؛ یعنی محملِ انتقالِ پیام، یعنی پیام بر. حالا پیام را "روشِ زنده گی" بگیر(دین) ... برایِ من و تو می شود "قرآن": کتابِ غریبی گوشه ی کتاب خانه یا کفِ سینی های بدرود یا که روی رحل های ختم. برای غربی می شود میلیون ها پیامی که از طریقِ انواع رسانه های ش در جریان است، فیلم ها و سریال ها و بازی های رایانه ای. و اگر ذاتِ رسول، سنت است، پس ذاتِ رسانه هم سنتِ فرهنگِ خالق ش؛ این جوری فیس بوک و توییتر و مای اسپیس و گوگل پلاس هم سنتِ غربی. ... و این همه یعنی "آیاتِ غربی آن لاین است"! همین.     

The Hunger Games Catching Fire

[دسته بندی: درباره ی تولیدات فرهنگی]

The Hunger Games Catching Fire بالأخره در 22 نوامبر 2013  اکران شد(دنباله ی دوم فیلمِ The Hunger Games سالِ 2012). بایستی اعتراف کرد که چندان راضی کننده نبود، هر چند یک امتیاز (از مجموعِ ده امتیاز) از اثرِ قبلی اش بیش تر داشت و تبلیغاتِ گسترده و بودجه ی 130 میلیون دلاری و فروشِ 371 میلیون دلاریِ گیشه به یک موفقیت برای سازنده گان ش تبدیل ش کرد(جوری که پرفروش ترین فیلم 2013 تا کنون شده و در صدرِ جدول فروش گیشه و فروش هفته ی اول اکران قرار گرفته است). و  البت این دو تای آخری را هم مدیونِ همتایِ قبلی اش بود و این که کارگردانِ معروف و محبوبِ هالی وود، فرانسیس لارنس را گذاشته بودند پای کار؛ با این حال از نظرِ داستان چیزِ چندان تازه ای نسبت به ساخته ی قبلی اش نداشت. گزینه هایی که اضاف آمده بود پرواریِ فنی و لعاب بود(که من از این به لطفِ نسخه ی پرده ای محروم بودم) و تکه ی خوبی بودن  از یک چهارگانه. والّا شالوده ی کار را همان اولی(تولید 2012) ساخته بود. پس فیلم را اگر بخواهیم به صورتِ مستقل در نظر بگیریم ناامید کننده است، خاصه با انتظاری که از کارگردان ش می رفت. اگر کسی یک را ندیده باشد و فقط بنا بر تعریفِ دوستان هوسِ دیدنِ قسمتِ دوی ش را کرده باشد، به تر است بی خیالِ قضیه شود؛ به بهایِ بلیط ش نمی ارزد. که همان طور که گفتم وابسته گیِ زیادی به دیدنِ یک ش دارد. ظالمانه تر این که وابسته گیِ زیادی به سه و چهارش نیز دارد؛ سه و چهاری که هنوز نیامده و وعده اش به 2014 و 2015 است.  و خب این بزرگ ترین ضعفِ کار است. همه ی چندگانه های موفق سینمایی را که نگاه کنی، از استقلال در هر قسمت برخوردارند. درست است که دیدنِ کاملِ مجموعه به فهمِ به ترِ هر قسمت کمک می کند، اما مجزا دیدن آن ها نیز بی لطف نیست. مثلِ هر کدام از قسمت های "هری پاتر" یا "بورن" یا "استار ترک". و خب وقتی قسمت های مجموعه ای چنین استقلالی نداشته باشند، یک سال زمانِ زیادی است برای تحملِ تعلیق شان.

بازی ها فرقِ چندانی نکرده اند. شخصیت ها روی چندان جدیدی از عمل کردشان را نمایش نمی دهند(جز خیاطِ کتنیس شاید). و در ضمنِ شگفتیِ پایانِ قسمتِ دوم هم چندان قانع کننده نیست. مخاطب را نمی دانم، اما من یکی که به شخصه دوست ندارم کسی را که دو ساعتِ کامل لعن کرده ام، در  پایانِ ماجرا خودی بدانم و دوست ش بدارم(منظورم آن مردکِ خپلِ طراح ارشد بازی است). تک قطبیِ بودن رئیس جمهور اسنو هم دیگر خیلی لوث است و دِمُده شده. بحثِ کاپیتالیسم هم که باشد، یا حتی بحثِ دیکتاتوری، باز این گروهی اند در منفعتِ ظلم شریک، نه که تنها پیرمردی شیک پوش و کت شلواری که اختیارِ نوه ی خودش را هم ندارد. ضدقهرمان "ها"یی وجود ندارد، فقط یک ضدقهرمان داریم در مقابلِ جمعی قهرمان. این جوری زیرآبِ به قولِ خودشان انقلاب هم زده می شود. ... کتنیسی که قرار بود قهرمان باشد هم که انگار از همه مرددتر است. و داستان آمده این را نمادِ انقلاب ش جار زده، کسی که بیش از همه به فرارِ خودش فکر می کند و خلاصیِ آدم هایی که می شناسد. یعنی یک جورهایی بی موضع ترین آدمِ این انقلاب همانی است که مردم به الگوپذیری اش دارند دست به انقلاب می زنند. ... پس این دو کار را که سر و سامان نداده هیچ، پنبه های قسمت اول را هم زده. (که این یعنی نقدِ کاپیتالیسم بی نقدِ کاپیتالیسم!)

در کل به جز بعضِ نکته های ظریفِ داستانی -که دست مریزادی اش گیر نویسنده اش خانم سوزان کالینز می آید- و البته آن هم در طولِ چهارگانه قرارِ گشایش دارد، چیزِ جدیدی در این مجموعه به چشم نمی خورد و راضی کننده نبود. ... که اگر چشم و ابرویِ این اکترسِ جدید -جنیفر لارنس- نبود و آوازه ی کارگردن ش -فرانسیس لارنس- همین "راضی کننده نبود" هم برای ش زیاده می زد. همین.